Nga Ilir Kuke

Arti shpesh përshkruhet si një udhëtim drejt brendësisë, por më saktë ai është një udhëtim drejt përvojave të pakuptuara që ne mbajmë me vete prej vitesh. Ndjesitë e hershme nuk zhduken; ato vetëm heshtin, dhe arti është një prej mënyrave më të guximshme për t’i rikthyer në sipërfaqe.

Ky rikthim nuk është thjesht nostalgji. Është një proces i dyfishtë, ku artisti dhe shikuesi bëhen pjesë e të njëjtit mekanizëm prapavështrues. Në një anë, arti vizatohet, ngjyroset, merr formë; në anën tjetër, arti rikthen, hap dhe ngacmon atë pjesë të pandërgjegjshme që kërkon kuptim.

Pikërisht këtu fillon analiza mbi “artin rreth artit”:

arti është një gjuhë që flet për mënyrën se si ne e ndërtojmë kujtesën, dhe njëkohësisht një mjet për ta çarë atë.

1. Arti si mekanizëm prapavështrues.

Proceset prapavështrues nënkuptojnë se çdo krijim artistik sjell me vete një kthim,
jo domosdoshmërisht kthimin te një ngjarje, por te forma e parë e ndjesisë, tek energjia që e prodhoi atë.

Kjo është ajo që e bën artin të jetë një hapësirë shëruese: jo sepse ai jep përgjigje, por sepse krijon një terren ku ndjesia mund të rishfaqet pa u gjykuar.

Në këtë kuptim, një imazh apo një ngjyrë nuk veprojnë si shenja të thjeshta estetike; ato shndërrohen në porta të hapura drejt ndjenjave të braktisura, atyre që njeriu i rritur shpesh i ka futur në heshtje.

2. Arti si ndërmjetës midis të pavetëdijshmes dhe ndërgjegjes.

Kur thua se arti bën më shumë sesa fjalët, teksti prek një ide thelbësore të estetikës së brendshme: Imazhi është një mendim që vjen para fjalës.

Në fëmijëri mendojmë me forma, ngjyra, prekje, ritme, jo me fjali të strukturuara.
Arti rikthen pikërisht atë mënyrë të parë të botës, më primitive dhe më të sinqertë. Në këtë kuptim, arti nuk e zëvendëson gjuhën, por e paraprin atë; është një gjuhë që ndodh para gjuhës.

Kjo e shpjegon pse shumë plagë të brendshme kërkojnë një imazh për t’u çliruar, jo një fjali: Imazhi i flet plagës në nivelin ku ajo lindi.

3. Arti që flet për artin.

Arti krijon hapësira ku vetë procesi artistik bëhet objekt reflektimi.

Kjo është thelbësore në artin bashkëkohor:
Arti nuk është vetëm objekt, por proces, kujtesë, vështrim ndaj vetvetes.
Në thelb përshkruan një akt të brendshëm: arti analizon veten duke analizuar krijuesin.

Është një dialog trefazor:
arti flet për fëmijërinë,
arti flet për plagën,
arti flet për vetë artin
si mënyrë e të kuptuarit të botës.

Në këtë rreth të mbyllur, arti nuk funksionon vetëm si shërim, por si strukturë njohëse, një mënyrë e veçantë për të organizuar përjetimin.

4. Arti si akt i heshtur i kuptimit.

Në fund, ideja që arti “i fashon disa plagë” nuk është një metaforë e thjeshtë.
Është një pohim se arti ka aftësinë të krijojë rend aty ku më parë ka pasur kaos emocional.

Por ky rend nuk vjen nga zgjidhja, as nga shpjegimi racional; vjen nga vendosja e një forme, nga momenti kur trupi, syri dhe mendja takohen në një shenjë.

Shenja artistike është gjithmonë një akt kuptimi.

Përfundim

Një reflektim mbi tri shtylla:
Kujtesën, Ndjesinë dhe Procesin Artistik.

Një qasje kritike-analitike tregon se arti nuk është vetëm mjet rrëfimi, por edhe mjet zgjedhjeje, rikthimi, rifreskimi.
Ai nuk i zëvendëson fjalët, por u jep atyre bazën emocionale ku mund të rrinë.

Arti shikon:
brenda artistit,
brenda shikuesit
brenda vetes njëkohësisht.

Në këtë kuptim, arti është një hapësirë ku e shkuara dhe e tashmja dialogojnë në heshtje dhe ku shërimi nuk është rezultati, por procesi i vijueshëm i të rikthyerit te vetvetja.