“Qazim Arifi: Gjuha e Përjetshme e Formës”

“Portreti është pasqyra e shpirtit.” – Portali ndërkombëtar i arteve pamore “Aatonau”, speciale për skulptorin shqiptar

SHKRIMI I PLOTË

Vitet Formuese: Një Vizion i Rrënjëzuar në Bukurinë Klasike

Udhëtimi i Qazim Arifit në botën e skulpturës nuk filloi me mermer apo bronz, por me vizatimet e thjeshta të një fëmije në Shqipërinë e pasluftës. I lindur më 10 dhjetor 1942, në fshatin Hotovë në rajonin e Përmetit, Arifi tregoi një magjepsje të hershme me formën dhe formën. I inkurajuar nga mësuesit e shkollës fillore në Tiranë, ai u regjistrua në një konkurs kombëtar arti në vitin 1955, duke fituar çmimin e parë në moshën trembëdhjetë vjeç. Ky moment vendimtar ndezi një ëndërr që do ta udhëhiqte atë përmes korridoreve të rrepta të arsimit artistik shqiptar dhe evropian. Më vonë ai u pranua në Shkollën e Artit Jordan Misja në Tiranë, ku përqendrimi i tij në skulpturë e solli nën mentorimin e Kristina Koljakës, një artiste e shquar e arsimuar në Firence, trajnimi klasik i së cilës do të kishte një ndikim të qëndrueshëm në ndjeshmërinë e tij artistike.

Pas shkollimit të mesëm, Arifi u pranua në Universitetin e Arteve të Bukura në Tiranë, ku studioi skulpturë midis viteve 1960 dhe 1965. Formimi i tij u thellua nën drejtimin e Profesor Shaban Haderit, një skulptor i shquar i formuar nga disiplina artistike e Akademisë së Arteve të Bukura të Leningradit. Këto vite çimentuan orientimin klasik të Arifit, duke e prezantuar atë me një rigorozitet skulpturor që theksonte si angazhimin intelektual ashtu edhe kontrollin teknik. Afiniteti i tij për idealizmin e antikitetit greko-romak dhe madhështinë shpirtërore të Rilindjes Italiane u bënë themeli i identitetit të tij artistik. Këto frymëzime, të ngulitura në fillim të shkollimit të tij, do të dilnin më vonë si karakteristika përcaktuese në veprat e tij të pjekura, ku struktura, simbolika dhe forma njerëzore kryqëzohen me përmbajtjen shprehëse.

Nga viti 1970 deri në vitin 1990, jeta profesionale e Arifit e largoi atë nga praktika e drejtpërdrejtë artistike, duke punuar në vend të kësaj në ndërmarrje shtetërore të tregtisë së jashtme që merreshin me punime artizanale prej druri, argjendi dhe bakri. Pavarësisht mungesës në studio, këto dy dekada nuk ishin aspak të humbura. Puna e tij i lejoi të udhëtonte në muze ndërkombëtarë gjatë një kohe kur Shqipëria mbeti kryesisht e mbyllur ndaj botës së jashtme. Ekspozimi ndaj kryeveprave artistike globale ishte transformues. Këto takime ia mprehën kuptimin e tij për thellësinë skulpturore, plasticitetin dhe potencialin emocional të figuracionit. Në vitin 1991, pas tranzicionit politik të Shqipërisë, Arifi iu rikthye plotësisht skulpturës. Me një perspektivë të pjekur dhe një qëllim të ripërtërirë, ai u riangazhua me artin e tij, duke u pozicionuar në të gjithë Shqipërinë, Italinë dhe Shtetet e Bashkuara, ndërsa gradualisht krijoi një prani ndërkombëtare.

Qazim Arifi: Portrete si Enët e Kuptimit

Në thelb të praktikës së Qazim Arifit qëndron një angazhim i palëkundur ndaj portretizimit, një zhanër që ai beson se kap jo vetëm tiparet fizike të një subjekti, por edhe shpirtin, intelektin dhe substancën emocionale të tij. Ai e konsideron portretin si aspektin më kompleks të skulpturës, ku fytyra bëhet një hartë e përvojës dhe karakterit. Arifi i qaset çdo vepre si një dokument historik dhe një peizazh emocional. Përmes bronzit dhe mermerit, ai formon individë, ndikimi i të cilëve në jetën kulturore, politike dhe shpirtërore vazhdon të jehojë. Veprat e tij nuk janë përfaqësime të përkohshme; ato janë akte përkujtimore, që festojnë ata që kanë ndryshuar rrjedhën e jetës njerëzore përmes veprimit, mendimit dhe pranisë.

Ndër veprat e tij më të famshme janë Portreti i Ismail Kadaresë (2012), një vepër bronzi që kap vizionin solemn të shkrimtarit më të njohur ndërkombëtarisht të Shqipërisë, dhe Busti i Baba Mondit (2016), i cili përzien nderimin fetar me ngrohtësinë njerëzore në përshkrimin e udhëheqësit shpirtëror bektashi. Busti monumental i Luciano Pavarotti-t (2021) rrezaton vitalitet dhe madhështi, ndërsa veprat e tij bronzi të papëve Gjon Pali II, Benedikti XVI dhe Françesku komunikojnë vetëanalizë hyjnore përmes detajeve skulpturore. Një vepër veçanërisht e nuancuar, Portreti i Arturo Schwarz (2018), i bën homazh galeristit të shquar, duke përzier gravitetin intelektual me empatinë shprehëse. Në secilën vepër, Arifi kërkon jo thjesht të ruajë një ngjashmëri, por të gjallërojë një dialog midis skulpturës dhe shikuesit, ku njohja thellohet në reflektim.

Reagimi kritik ndaj veprës së Arifit pohon pozicionin e tij si një figurë e rëndësishme në skulpturën klasike bashkëkohore. Historianët e artit si Arpinè Sevagian dhe Rosario Pinto kanë theksuar mënyrën se si portretet e tij sintetizojnë saktësinë emocionale me autoritetin kompozicional. Sevagian, në veçanti, e ka përshkruar dorën e Arifit si të pajisur me “inteligjencë interpretuese” dhe “ndjeshmëri të jashtëzakonshme manuale”, duke vënë në dukje se si skulpturat e tij lundrojnë në vijën ndarëse midis homazhit estetik dhe kërkimit shpirtëror. Kritikë dhe historianë të tjerë me ndikim të artit, përfshirë Sandro Serradifalco, Angelo Crespi, Prof. Paolo Levi dhe Vittorio Sgarbi, kanë shkruar gjithashtu për veprën e tij, duke nënvizuar thellësinë e saj filozofike dhe teknikën e rafinuar.

Gjatë viteve, Arifi është nderuar me më shumë se 50 çmime, përfshirë Çmimin Ndërkombëtar Michelangelo dhe titullin Artist i Vitit (2022) nga Galeria e Artit Espace në Bruksel. Veprat e tij janë paraqitur në vende prestigjioze nga Carrousel i Luvrit deri te MEAM në Barcelonë, dhe janë përfshirë gjithashtu në CAM, Catalogo dell’Arte Moderna Contemporanea, numrat 58, 59, 60 dhe 61, një nga katalogët kryesorë të referencës në këtë fushë. Kjo njohje e gjerë e pozicionon atë si një interpretues kryesor të identitetit njerëzor përmes formës skulpturale.

Kujtesa Materiale: Skulpturimi i Botës së Brendshme

Materialet e preferuara të Arifit – bronzi dhe mermeri – zgjidhen jo vetëm për qëndrueshmërinë e tyre, por edhe për aftësinë e tyre për të mishëruar kohën, praninë dhe rezonancën psikologjike. Bronzi i lejon atij të kapë ndryshime delikate në emocione përmes sipërfaqeve të nuancuara, ndërsa mermeri ofron një pastërti që rrit temat shpirtërore të pranishme në shumë nga veprat e tij. Megjithatë, ajo që e dallon Arifin nuk është vetëm mediumi i tij, por edhe metoda e tij. Çdo skulpturë fillon me skicim të kujdesshëm, duke i lejuar atij të eksplorojë karakterin e subjektit përpara se të kalojë në formë. Ai zakonisht ndjek një program konceptual për subjektet e tij, por mbetet i hapur ndaj ndryshimeve, duke e lënë veprën të evoluojë organikisht ndërsa i përgjigjet materialeve dhe pranisë së modelit.

Fjalori i tij stilistik bashkon përmbajtjen klasike me qartësinë ekspresive. Ndërsa format e tij mbeten të bazuara në skulpturën historike – më së shumti gravitetin e portreteve romake – Arifi i reziston imitimit të thjeshtë. Në vend të kësaj, ai e kanalizon traditën për të adresuar shqetësimet bashkëkohore, veçanërisht ruajtjen e kujtesës dhe komunikimin e dinjitetit njerëzor. Përmes gjesteve të përmbajtura dhe sipërfaqeve të rafinuara, ai komunikon brendësinë: vetminë e mendimit, barrën e lidershipit, qetësinë e besimit. Vepra të tilla si Busti i Muhamet Malaj (2023) ilustrojnë këtë qasje, duke e paraqitur subjektin jo vetëm si individ, por si një simbol të këmbënguljes kulturore dhe identitetit kolektiv. Kjo gjuhë skulpturore, ku qartësia takon paqartësinë, e bën punën e Arifit si të përjetshme ashtu edhe në heshtje revolucionare.

Angazhimi i Arifit ndaj figuracionit është gjithashtu filozofik. Ai e konsideron artin si një formë dokumentimi, një arkiv të gjallë të arritjeve, emocioneve dhe trashëgimisë njerëzore. Skulpturat e tij shërbejnë si dëshmi vizuale të jetëve që kanë formësuar shoqërinë, shpesh duke portretizuar artistë, historianë, poetë dhe udhëheqës publikë që kanë kontribuar në përmirësimin e njerëzimit. Ai beson se detyra e artistit është t’i japë çdo figure forcë, mendim dhe kompleksitet psikologjik. Për Arifin, kur një skulpturë ka sukses në këto aspekte, ajo fillon të komunikojë – prania e saj gjallëron një dialog të heshtur midis veprës artistike dhe shikuesit. Në këtë shkëmbim, figura bëhet një pasqyrë, duke reflektuar jo vetëm identitetin e subjektit, por edhe aftësinë e vetë shikuesit për empati, mirëkuptim dhe nderim.

Qazim Arifi: Një skulptor në dialog me kohën

Në vitet pas rikthimit të tij në praktikën artistike me kohë të plotë, Qazim Arifi ka marrë pjesë në gati 90 ekspozita kombëtare dhe ndërkombëtare, duke fituar një koeficient prej 50 në tregun global të artit. Veprat e tij janë ekspozuar në Nju Jork, Uashington, Los Anxhelos, Miami, Çikago, Londër, Berlin, Bruksel, Budapest, Prishtinë, Dubai, Pekin, Tokio, Milano, Firence, Ferrara, Padova, Romë, Palermo, Napoli, Leçe dhe La Spezia. Përfshirja e tij në katalogë të respektuar si Artisti ’19–’25, Atlanti dhe revista të shumta arti konfirmon si qëndrueshmërinë ashtu edhe evolucionin e kontributit të tij në skulpturë. Bienalet dhe ekspozitat prestigjioze – duke përfshirë Venezia Art Expo, Bienalen Ndërkombëtare të Flandrës dhe ekspozitat në Luvër dhe MEAM – kanë ndihmuar në forcimin e statusit të tij si një artist, themeli klasik i të cilit ofron një zë të rëndësishëm në peizazhin bashkëkohor. Aftësia e tij për të lidhur histori të ndryshme kulturore, duke mbetur fort i bazuar në traditën skulpturore, ka bërë që puna e tij të jehojë përtej kufijve.

Filozofia skulpturore e Arifit mbetet e qëndrueshme edhe pse praktika e tij ka fituar shtrirje ndërkombëtare. Ai këmbëngul që çdo vepër të mos fillojë me spektakël, por me studim: kërkimin për të vërtetën e brendshme të subjektit. Kjo është e dukshme në portretet e tij të figurave politike si Barack Obama dhe Ronald Reagan, si dhe kryeministrin shqiptar Edi Rama. Në vend që të amplifikojnë statusin ose pushtetin, këto vepra theksojnë njerëzimin, duke krijuar figura që janë njëkohësisht të njohshme dhe meditative. Përmes duarve të skulptorit, ikonat publike bëhen përsëri njerëzore – të ankoruara në material, hije dhe qetësi. Kjo aftësi për të riinvestuar monumentalen me intimitet është ajo që e dallon Arifin në një fushë që shpesh drejtohet nga abstraksioni ose përkohshmëria.

Ndikimi i tij shtrihet përtej veprave individuale, deri në ringjalljen e vetë traditës figurative. Arifi shpesh citohet nga kritikët dhe studiuesit si një zë kryesor në atë që është quajtur trendi “klasik i ri” në skulpturën bashkëkohore. Kjo lëvizje kërkon të rikuperojë vlerat morale dhe estetike të artit historik, duke i përshtatur ato kontekstit kulturor të sotëm. Përmes përkushtimit të tij ndaj formës, karakterit dhe thellësisë shprehëse, Arifi përfaqëson një etikë skulpturore që i reziston vjetërimit. Veprat e tij nuk i mbijetojnë thjesht kalimit të kohës – ato e mishërojnë atë. Përmes mermerit dhe bronzit, ai kanalizon vazhdimësinë e përvojës njerëzore, duke riafirmuar fuqinë e qëndrueshme të imazhit të skalitur për të ruajtur kujtesën, për të frymëzuar ndryshimin dhe për të folur ndër breza.